هر فرد، بارها در زندگی خود سوختگی را تجربه می کند. برخی سوختگی ها بسیار شدید است و نیاز به مداخله جراحی پلاستیک دارد اما عمده موارد، سطحی تر بوده و اکثرا بدون ایجاد بافت جوشگاهی بهبود می بابند.
انواع سوختگی
سوختگی را بر اساس میزان وسعت آسیب جدی پوست، اینکه کدام لایه های پوست تحت تاثیر قرار گرفته اند و نیز، عامل ایجاد آن، می توان گروه بندی نمود. وسعت پوست بر اساس درصد بیان می شود و روش تخمین آن در کودکان و بزرگسالان کمی متفاوت است. در ادامه، به دو تقسیم بندی بر اساس عمق درگیری و عامل ایجاد سوختگی می پردازیم.

الف) انواع سوختگی بر اساس آسیب بافتی

در ابتدا بهتر است مروری بر لایه های تشکیل دهنده پوست داشته باشیم. پوست دارای 3 لایه است:

۱-اپیدرم (به انگلیسی: Epidermis/Epiderm با تلفظ:ٍ (epɪˈdɜː(r)m/ˌep.ɪˈdɜː.mɪs) سطحی ترین و اولین لایه پوست است. ضخامت تقریبی در نواحی مختلف متفاوت است به عنوان مثال، در پلک چشم 0.05 میلی متر و در پاشنه پا حتی به 2 میلی متر می رسد.
2-درم (به انگلیسی: Dermis/ Derm با تلفظ:ٍ (dɜː(r)m /ˈdɜː(r)mɪs) با ضخامت تقریبی 1تا 4 میلی متر. این لایه، مویرگ‌های خونی، رشته های عصبی، غدد عرق و فولیکول‌های مو راشامل می شود.
۳-هایپودرم (به انگلیسی: Hypodermis/Hypoderm با تلفظ:ٍ /haɪpəːdɜː(r)m (ˌhaipouˈdəːmis لایه سوم و عمقی ترین لایه پوست است و شامل : لایه چربی زیر جلدی، لایه عمیق تر چربی و بافت های زیر آن مثل عروق،غدد عرق،اعصاب، عضلات و استخوان هاست. ضخامت تقریبی آن بسیار متغیر است چنانچه در پلک یا ناحیه ژنیتال حدود 1 میلی متر و در شکم بیش از 3 سانتی متر است.

در تقسیم بندی مبتنی بر سه درجه، بر اساس آسیب سوختگی هر کدام از این لایه های پوست، یک نوع سوختگی وجود دارد که ظاهر و علائم متفاوتی دارند :

سوختگی درجه یک: سطحی ترین لایه یعنی فقط اپیدرم آسیب دیده است. بیشتر سوختگی های سطحی فقط باعث اریتم (Erythema)یا قرمزی می شوند، می تواند کمی متورم باشد و معمولا دردناک است اما تاول ندارد. معمولا لمس کردن اشیا داغ مانند شعله اجاق گاز ، یا قرار گرفتن طولانی مدت در معرض خورشید، همچنین سوختگی با مایعات یا بخار داغ می تواند این نوع از سوختگی را ایجاد نماید. در بیشتر موارد، سوختگی درجه یک با مراقبت خانگی درمان می شود. معمولا زمان بهبود 10-7 روز است تا اثرات آن از بین برود و در نهایت اسکاری از خود باقی نمی گذارند.

سوختگی درجه دو: اپیدرم و بخشی از درم یا تمام آن، آسیب دیده است. پوست قرمز است و اریتم دارد و دردناک خواهد بود و ممکن است تاول وجود داشته باشد یا تا 24 ساعت پس از زمان آسیب، ایجاد گردد. در سوختگی، معمولا بعد از 24 ساعت، تاول جدیدی ایجاد نمی شود هرچند اندازه تاول های موجود ممکن است تغییر کند.
آسیب های تصادفی مثل سوختگی های هنگام آشپزی، دلیل عمده سوختگی درجه دو است. بهبود این سوختگی 2 تا 3 هفته طول می کشد. معمولا با گذر زمان رنگ ناحیه سوخته شده به حالت عادی برمیگردد اما در بعضی شرایط ممکن است اسکار به جای بگذارد.

سوختگی درجه سه: سوختگی با ضخامت کامل – جایی که هر 3 لایه پوست (اپیدرم، درم و هایپودرم (زیرپوست) آسیب دیده است. پوست اغلب از بین می رود و بافت های زیرین ممکن است رنگ پریده یا سیاه به نظر برسد. تاولی ایجاد نخواهد شد زیرا ساختارهای پوست بطور کامل از بین رفته اند. در بسیاری از موارد، درد چندانی هم وجود ندارد زیرا اعصاب حسی هم تخریب شده اند. این نوع از سوختگی، شدیدترین نوع سوختگی است و معمولا نیازمند پیوند (Graft) بعنوان یک درمان اولیه است. سوختگی در اثر انفجار و یا برق گرفتگی شدید از مثال های این نوع سوختگی هستند. مدت زمان بهبودی در هر فرد متفاوت بوده و این نوع سوختگی معمولا از خود اسکار قابل توجهی به جای میگذارد و غالبا برای از بین بردن آن نیاز به جراحی پلاستیک است.

برخی منابع علمی، بجای طبقه بندی سه گانه سوختگی، آن را در 4 درجه درنظر می گیرند به طوری که درجه دو سطحی تحت عنوان درجه سه و درجه 2 عمیق به عنوان درجه 3 دسته بندی می گردند. در این تقسیم بندی، درگیری قسمت های عمیق پوست(هایپودرم) در درجه 4 قرار می گیرد.

ب. انواع سوختگی بر اساس عامل ایجاد آن

سوختگی های الکتریکی
سوختگی های الکتریکی ممکن است جدی به نظر نرسند، اما می توانند بسیار مخرب باشند. در برخورد با سوختگی الکتریکی شده است، اگر فرد توسط یک منبع ولتاژ پایین (حداکثر 220 تا 240 ولت)، مانند منبع برق خانگی آسیب دیده است، منبع تغذیه را قطع کنید یا با استفاده از وسیله ای غیر رسانا، او را از منبع برق جدا کنید. به فردی که به منبع ولتاژ بالا (1000 ولت یا بیشتر) متصل است به هیچ عنوان نزدیک نشوید زیرا ممکن است خودمان هم گرفتار شویم.
سوختگی الکتریکی، در واقع سوختگی ناشی از ایجاد حرارت در بافتی است که جریان الکتریسیته از آن عبور می کند. با این نگاه در حالی که عبور جریان از یک بافت با رسانایی بیشتر مانند بافت پوست، گرمای کمتری ایجاد می کند، عبور همان جریان از بافتی با مقاومت بالاتر، مانند بافت استخوانی، گرمایی بیشتر و در نتیجه آسیبی شدیدتر به همراه خواهد داشت. بنابراین، در فردی که دچار برق گرفتگی شده، ممکن است در حالی که ضایعه کوچکی در سطح پوست دیده شود در بافت های عمقی، تخریب بمراتب شدیدتری روی داده باشد. به این دلیل، این نوع از سوختگی حتما باید ابتدا توسط پزشک ارزیابی شود و در صورت نیاز، بررسی های بیشتری مانند تصویربرداری پزشکی انجام گردد تا شدت سوختگی به درستی تعیین و نوع درمان متناسب با آن انتخاب گردد.

سوختگی شیمیایی
سوختگی های شیمیایی اعم از اسیدی یا قلیائی می توانند بسیار خطرناک باشند و نیاز به مداخله فوری پزشکی نیاز دارند. بهترین اقدام در این نوع از سوختگی ها، کاهش آسیب اولیه است. اگر به شخص دیگری کمک می کنید، لباس های محافظ مناسب مانند دستکش بپوشید و مراقب چشمان خود باشید. سپس:

• لباس های آلوده روی فرد را از او جدا کنید تا پوست کمتر در معرض ماده سوزاننده قرار داشته باشد.
• اگر ماده شیمیایی خشک است، آن را از روی پوست پاک کنید.
• از آب جاری استفاده کنید تا هر گونه اثری از مواد شیمیایی را از ناحیه سوخته پاک کنید. مهم ترین مداخله، شستشوی سریع با مقادیر فراوان آب (آب شیر یا هر آبی که در دسترس بود) است. در این شستشو نیازی به هیچ شوینده ای (detergent) نیست و صرفا تلاش می شود تا با استفاده از مقادیر زیاد آب، بقایای ماده شیمیایی را رقیق کرده و از تماس با پوست دور کنیم تا از ایجاد آسیب بیشتر جلوگیری شود. زمان انجام این شستشو، عامل مهمی در کاهش آسیب نهایی است و باید بلافاصله پس از تماس پوست با ماده شیمیایی آغاز گردد.
• از آب جاری استفاده کنید تا هر گونه اثری از مواد شیمیایی را از ناحیه سوخته پاک کنید. مهم ترین مداخله، شستشوی سریع با مقادیر فراوان آب (آب شیر یا هر آبی که در دسترس بود) است. در این شستشو نیازی به هیچ شوینده ای (detergent) نیست و صرفا تلاش می شود تا با استفاده از مقادیر زیاد آب، بقایای ماده شیمیایی را رقیق کرده و از تماس با پوست دور کنیم تا از ایجاد آسیب بیشتر جلوگیری شود. زمان انجام این شستشو، عامل مهمی در کاهش آسیب نهایی است و باید بلافاصله پس از تماس پوست با ماده شیمیایی آغاز گردد.
• اگر نام ماده شیمیایی که باعث سوختگی شده است را می دانید، به متخصصان مراقبت های بهداشتی اطلاع دهید.
• اسید سولفوریک ( پاک‌ کننده‌های سطوح حمام و دستشویی )، سدیم هیپوکلریت ( سفیدکننده‌هایی مانند وایتکس )، هالوآلکان ( رنگ زداها که به صورت اسیدی ، قلیایی، و یل در صنعت کاربرد دارد و از متداول ترین آن ها می توان به سلنیوم به همراه ترکیبات کبالت اشاره کرد) و اسید هیدرو فلوئوریک می‌تواند باعث به وجود آمدن سوختگی‌های عمیقی شود که ممکن است تا مدتی بعد از تماس علائم بیماری را نشان ندهد.

آفتاب سوختگی

آفتاب سوختگی از تماس با اشعه‌ی فرابنفش (UV) ایجاد می شود. اشعه‌ی فرابنفش UVA کلاژن های پوست را می‌شکند. همچنین، سلول‌های پوست را در معرض پیری زودرس قرار می‌دهد. اشعه‌ی فرابنفش UVB به «اشعه‌ی سوزاننده» معروف است. این پرتوها پوست را برنزه می کنند و به DNA سلول های اپیدرم و ملانوسیت هاآسیب می‌زنند.
حتی مهم نیست که ابرها در زمستان چقدر ضخیم باشند، آنچه اهمیت دارد این است که تا 80 درصد پرتوهای نور خورشید می‌توانند از این ابرها عبور می کنند. همیشه UVA وجود دارد و نتنها از ابر بلکه از شیشه هم عبور و به عمق پوست نفوذ می کند. UVBاز نظر شدت و بسته به نوع فصل، متفاوت است و در روزهای آفتابی فصل تابستان، شدت بیشتری دارد. UVB به لایه های سطحی تر پوست آسیب می رساند و منجر به آفتاب سوختگی و سرطان پوست می‌شود. به طور کلیUVA در تمام طول سال شدت قابل توجهی دارد و لذا باید همیشه در برابر آن از پوست محافظت نمود.
بر اساس گزارش بنیاد سرطان پوست ایالات متحده آمریکا به ازای هر 1000 فوت( تقریبا 300 متر)از سطح دریا، میزان تابش پرتوهای فرابنفش 5 درصد افزایش می یابد. به این ترتیب با افزایش ارتفاع، بیشتر در معرض اشعه فرابنفش خورشید قرار می گیریم. به علاوه، برف، نور خورشید را بازتاب داده و اثر آفتاب را تشدید می‌کند؛ در نتیجه پوست بیشتر در معرض آفتاب سوختگی خواهد بود. ورزش های زمستانی مانند اسکی و اسنوبورد می تواند با مکانیسم های ذکر شده، با آسیب پوستی بیشتری همراه باشند.

برای آفتاب سوختگی به این توصیه ها عمل کنید:

• اگر متوجه علائم آفتاب سوختگی شدید، مانند قرمزی و درد یا سوزش، درصورت امکان به سایه بروید.
• 10 دقیقه حمام یا دوش آب خنک بگیرید تا ناحیه سوخته پوست خنک شود.
• لوسیون پس از آفتاب را روی ناحیه آسیب دیده بمالید تا آن را مرطوب و خنک نموده و تسکین دهد.
• اگر درد دارید، استفاده از مسکن های خوراکی به تسکین آن کمک میکند.
• با نوشیدن آب زیاد هیدراته بمانید. مراقب علائم گرمازدگی باشید، زیرا ممکن است دمای بدن شما از 37 به
• 40 درجه سانتیگراد یا بالاتر برسد. به علایم گرمازدگی توجه داشته باشید: افت فشار، سرگیجه، نبض سریع و تهوع یا استفراغ (درواقع سرگیجه و نبض سریع هم نتیجه دهیدراته شدن است). اگر فردی دچار گرمازدگی است سریعاً به یک مکان خنک منتقل شود، آب بنوشد و لباسی راحت و تا حد امکان گشاد، بپوشد.

• سوختگی ناشی از رادیوتراپی  (رادیودرماتیت)

رادیو درماتیت، تغییرات پوستی  ناشی از اشعه یونیزان است رادیوتراپی است. شدت ضایعات به محل، میزان سطحی از بدن که تحت تابش اشعه قرار می گیرد، حجم بافت های تحت تابش، دوز کل تابش دریافتی و دوره ای که پرتودرمانی در آن تجویز شده است بستگی دارد. تقریباً تمام افرادی که برای سرطان سینه رادیوتراپی (RT) دریافت می کنند، درجاتی از درماتیت ناشی از رادیاسیون را تجربه می کنند. رادیو درماتیت با توجه به شدت آسیب بافتی به درجاتی از 0تا4 طبقه بندی می شود: آسیب بافتی درجه 1 شامل پوسته پوسته شدن و قرمزی است و در درجه 4، نکروز و زخم ایجاد می شود. در بیشتر موارد، این ضایعات در گروه های 1و2 قرار میگیرد اما 25 درصد بیماران، گرید های بالاتر را تجربه خواهند کرد. رادیودرماتیت نه فقط ناراحتی های زیادی برای بیمار ایجاد میکند بلکه میتواند عاملی برای ناتمام گذاشتن دوره درمان باشد. برای پیشگیری و کاهش آسیب درماتیت ناشی از رادیاسیون، توصیه می شود بیماران از قرار گرفتن در معرض آفتاب تا حد امکان خودداری کنند. استفاده از داروهای استروئیدی بویژه کرم بتامتازون می تواند هم در پیشگیری و هم بهبود آن مفید باشد. استفاده از بعضی پمادهای غیر استروئیدی هم مانند پماد کالاندولا، ریکاو ، و .. می تواند در این زمینه موثر باشد.در صورت استفاده از ریکاو، لازم است قبل از رادیاسیون بعدی، به آرامی، محل را بشویید زیرا وجود ترکیبات زینک اکساید در هنگام رادیاسیون، می تواند باعث تشدید احتمال سوختگی پوست ناحیه شود.

• سوختگی های حرارتی:

شایع ترین نوع سوختگی هاست که بعنوان نمونه، با آتش یا آب جوش می تواند ایجاد شود. بدن پستانداران محدوده نسبتا کمی از تغییر حرارات ( 44-22 درجه سانتیگراد) را میتواند تحمل کند. قرار گرفتن بدن در معرض حرارت خارجی می تواند باعث آسیب بافتی شود که این آسیب، به عوامل زیر بستگی دارد:

• دمای وارد شده ( قدر مطلق دما)
• مدت زمانی که بافت، در معرض دمای بیرونی قرار دارد. به عنوان مثال دمای”44 درجه” در طول زمان کافی (بالای 5 ساعت)، میتواند تخریب جدی ایجاد کند .
• توانائی بدن در انتقال دمای اضافی به بیرون ، از آن جا که ضریب انتقال حرارتی بافت های مختلف تفاوت است توان آن ها در جا به جا کردن حرارت نیز متفاوت است . به عنوان مثال ضریب انتقال حرارت در ناحیه ران پا از دست بیشتر است.

در برخورد با سوختگی حرارتی، چه کارهایی انجام دهیم؟ 

• فوراً فرد را از منبع گرما و ادامه تماس حرارتی، دور کنید.
•  لباس از جمله پوشک نوزادان را بردارید، اما چیزی که به پوست چسبیده است را حرکت ندهید.
•  محل سوختگی را با آب جاری خنک یا ولرم به مدت 20 تا 30 دقیقه خنک کنید. از یخ یا آب یخ استفاده نکنید زیرا می تواند باعث تشدید آسیب شود.

• جواهراتی را که نزدیک ناحیه سوخته پوست است، بیرون آورید. ممکن است در ساعات بعدی هم تورم ایجاد شده، مانع جابجایی آنها شود.
• محل سوختگی را در آب و یخ فرو نکنیدزیرا ممکن است دمای بدن به یکباره کرده و شوک رخ دهد.
• پس از خنک شدن محل سوختگی، محل سوختگی را با قرار دادن لایه ای روی آن بپوشانید. گاز استریل، حوله مرطوب و تمیز،  حتی یک کیسه پلاستیکی تمیز نیز می تواند استفاده شود. گذاشتن پنبه روی محل سوختگی باعث می شودالیاف آن به محل آسیب چسبیده و خطر عفونت را افزایش دهد.

در شرایط زیر به پزشک مراجعه کنید:

• سوختگی صورت
• سوختگی‌های درجه اول یا درجه دوم بیش از وسعت یک کف دست فرد و نیز، سوختگی درجه سه با هر مقدار وسعت
• استنشاق دود یا بخار داغ یا وجود علائم سوختگی مسیر تنفسی مانند سوختگی موهای داخل بینی(نشانه مهمی از سوختگی مسیر تنفسی است که نیازمند بررسی اولیه پزشکی است زیرا ممکن است در ساعات آینده، تورم مجاری هوایی را به همراه داشته باشد)
• سوختگی در اندام‌های تناسلی
• بیماران مبتلا به ایدز یا تحت شیمی درمانی
• سوختگی‌ ناشی از مواد شیمیایی و الکتریکی
• سوختگی اطفال زیر 10 سال، خانم های باردار و افراد مسن
• وجود بیماری مهمی مانند بیماری قلبی، ریوی، کبدی یا دیابت در فرد حادثه‌دیده
• ایجاد سوختگی روی هرکدام از مفاصل 

علائم دیگری هم هستند که ممکن است دیرتر به وجود آیند؛ و به دلیل اهمیت، باید به پزشک مراجعه شود. این علائم عبارت‌اند از:

• سرفه
• گلودرد
• تنفس دشوار